ALET UCUSU (FORMULLER)

                         60'A, 1 KURALI (FORMULLER)

                                           60'a 1 Kuralı Nedir ve Niçin Kullanılır?

Bu kural; yol ve ark önlemelerinde, lead point hesaplamalarında ve yunuslama değişiminin hesaplanmasında kullanılan pratik bir tekniktir. Aşağıda bu kuralı kullanmak için üç önemli neden sıralanmıştır.
· Alet uçuşunun kontrol ve performansı için pilotun hesaplaması gereken değişikliği kolayca buldurur.
(Yunuslama, fletner, çapraz kontrol ve düzeltme uygulamaları)
· Pilotun kokpit işlerini azaltarak (kısa zamanda hesap) etkinliği arttırır.
·Bu alternatif sizin öğretmen olarak da öğretebileceğiniz bir methoddur.
- Bu TLAR (That Looks About Right,) methoduna bir alternatiftir. (TLAR = üç aşağı beş yukarı)

                                       60 a 1 Kuralını Ne Zaman Kullanacaksınız?

Aşağıda 60-1 kuralını kullanarak kolayca çözülebilecek problem örnekleri verilmiştir:
· Düz uçuşta 400 KTAS ile uçuyorsunuz ve dakika da 1000 feet'lik tırmanış veya alçalış yapmak istiyorsunuz.
Gerekli yunuslama değişikliği kaç derecedir?
· 80 DME, 310 Uçuş seviyesi ve CIGLI TACAN'a inbound olmuş durumdasınız ve TACAN'ı 5000 feet'te katetmek
istiyorsunuz. Ne zaman alçalışa başlarsınız ve ne kadar yunuslama değişikliği olur?
(CIGLI' nin çalışma sahalarına dikkat edin )
· Dakikada 3000 feet ile 250 K'ta tırmanıyorsunuz. 350 uçuş seviyesinde düz uçuşa geçmek için gerekli yunus-
lama değişikliği nedir?

                                              60 a 1 Kuralını Nasıl Kullanacaksınız?

60 1 kuralı bu problemleri çözmede biraz yardım ederek gereklimatemetiksel eşitlikleri verir, fakat aynı za-
manda uçarken bu hesaplamaları yapmak mümkün değildir. Uçmadan önce formüllerikullanmaya gerek var-
dır. Yüksek irtifadaki seyir süratlerinde ve alçak irtifadaki yaklaşma süratlerinde dönüş yarıçaplarını,1° lik yu-
nuslama değişikliğinin varyoyu nasıl etkileyeceğini hesaplayın ve bunları aklınızda tutun. Uçuştan önce
alçalma planlarınıza önleme radyallerini varyoları yazın. Belli bir süre sonra, neyi ne kadar yapacağınızı
kestirebileceksiniz. Sonra, uçarken bu rakamları TLAR metodunuzu geliştirmek için kullanabilirsiniz.

                                     60 - 1 Kuralını Destekleyen Matematiksel Veriler

Bunu bir TACAN istasyonuna uyarlayalım. Çemberin çevresinin formülünün 2pr olduğunu biliyoruz. Dolayısı
ile TACAN etrafında 60 NM. yarıçapındaki bir dairenin çevresi : C = (2).(3.14).(60) = 376.99 NM
Bir daire 360° olduğu için 1° arkın uzunluğu ( 60 NM arkında) : 376.99 / 360 =1.0472 NM veya yaklaşık 1 NM'dir.
YANİ 1° 60 NM'de 1 NM i görür.
1NM = 6.076' veya yaklaşık 6000' olduğundan, 1° 60 NM'de 6000'dir diyebiliriz.Bu ilişki sadece yatay değil di-
key düzlemde de geçerlidir.Eğer burnu 1° aşağı verirsek 60 NM'de 6000' kaybederiz. Dolayısıyla 1° lik yunus-
lama 1 NM'de 100' kaybettirir veya kazandırır.

                                       Yunuslama Değişimi ile Varyonuzun Değişmesi

Belirli bir mesafe üzerinde her bir derecelik yunuslama değişikliğinin kaybettireceği veya kazandıracağı irti-
fayı nasıl hesaplayacağımızı artık biliyoruz. TAS'ı (gerçek hava sürati) kullanarak, yunuslama değişikliğinin
varyometredeki değişimini bulabiliriz.
60 a 1 kuralı mil / dakika (NM / MIN) cinsinden TAS'a bağlı olduğu için sürati NM / MIN'e çevirelim.
NM / MIN TAS veya işari Mach Sürati (IMN)den kolayca bulunabilir.
· TAS' tan bulunması : TAS/60 =NM/MIN ORNEK: 420TAS/60 =7 NM/MIN
· IMN'den bulunması: IMN x 10 =NM/MIN ÖRNEK: 0.7 Mach x 10 = 7 NM/MIN (mil/dakika)

         · Eğer TAS veya IMN (işari mach numarası) göstergeniz yok ise TAS, IAS yardımıyla hesaplanabilir.

TAS her 1000 feet irtifa artışı için % 2 oranında IAS'a eklenerek artar. Aşağıdaki eşitlikte bu hesapta kullanılır.
TAS = IAS + (%2 her 1000 feet için)x (IAS) ......... Örnek :irtifamız FL 200; süratimiz 270 KIAS ise
TAS = 270 + (%2 x 20)(270) = 270 + (.40) x (270) = 378 KTAS
· Başka bir kolay fakat daha az hassas formül ise (en iyi kullanımı 10.000 ve FL 350 arasında):
TAS =(FL/2)+IAS Örnek : irtifamız FL 200 ; süratimiz 270 KIAS ise
TAS =(200/2)+270 =100+270 =370 KTAS
NOT : Temel TAS ve NM / MIN ifadeleri daha sonra sık sık kullanılacaktır.

Eğer 1° 100 feet / NM ise yani 1 NM de 1 derecelik yay 100 feet uzunluğunda ise VARYOMUZ :

VVI = NM / MIN x 100 feet olarak hesaplanır. .....Örnek #1 : 0.6 mach ve 1° yunuslama değişikliği için:
IMNx10 = NM/MIN 0.6x10 = 6 NM/MIN
1° yunuslama değişikliği için varyo = NM / MIN x 100 = 6 x 100 = 600 feet/min.
Örnek #2 : 420 KTAS ve 2° yunuslama değişikliği için TAS/60 =NM/MIN formülünden 420KTAS/60 = 7 NM/MIN
2° yunuslama değişikliği için varyo = 2 x(NM/MIN) X 100 = 2X7 X 100 =1400 feet/min

Yaklaşmalar veya Rotada Alçalmalar için Alçalış Oranları
Şimdi gerçek şartlarda olacaklara beraberce bir bakalım. ATC sizi 12.000 feet'te ABC VORTAC'na yönlendirdiğinde mutlu ve rahat bir uçuş yapıyoruz. İçeriye bir göz attığınızda ABC VORTAC'a 25 NM'de olduğunuzu gördünüz. 0.75 mach ile 270 seviyede uçuyorsunuz. Ne kadar bir alçalma gradyantınız olmalı ve hangi varyo değerini beklemelisiniz?
**** Öncelikle alçalma gradyantınız ne olması gerektiğini bilmeniz gerekir. Alçalma gradyantını, 60 - 1 kuralını her 100 feet/NM için uygulayarak bulabilirsiniz. 25 NM'de 15.000 kaybetmek için; alçalma 600 feet/NM veya yaklaşık 6° yunuslama değişikliğine ihtiyacınız var. Matematiksel olarak ise;
Alçalma gradyantı = her 100 feet için uçuş seviyesi / mesafe (NM) = 150 / 25 = 6
**** Şimdi alçalma gradyantınızı biliyorsunuz ve eğer 0.75 mach ile uçarken 6° yunuslama değişikliği yaparsınız varyo değerinin ne olacağını da hesaplayabilirsiniz. Bu durumda başlangıç için varyonuz 4500 feet/min olacaktır. Eğer 0.75 mach' tutmaya devam ederseniz, bu varyo işe yarayacaktır.
IMN x 10 = NM / MIN
0.75 x 10 = 7.5 NM / MIN
VVI = AÇI ( NM / MIN x 100) = 6 x ( 7.5 x 100 ) = 4500 feet / MIN
**** Hepimizin yaptığı gibi alçalış boyunca IAS'ı tutarsanız, alçaldıkça TAS'ınız düşecektir.Bu da alçaldıkça VVI'yı tutmak için gerekli olan 6° yunuslama açısı yavaş yavaş azalacaktır.
Eğer 12.000 feete kadar tüm yol boyunca 4500 feet/min tutarsanız, erken alçalırsınız. Eşitliğin
(uçtuğunuz süratten bağımsız olan ve sabit olan) en önemli parçası alçalış açısıdır.
ABC VORTAC'taki irtifa kısıtlamasını elde etmek için 600 feet / NM ile (veya 6° ile)
alçalmalısınız.
Tırmanış Açısı (Climb Gradients)
Tahmin edilebileceği gibi, tırmanış açısını hesaplamak, yol alçalmasındaki hesaplardan farklı değildir. Fakat nasıl yapıldığına dair bir örnek yapalım : Farzedelim Standart Alet Tırmanışı (SID) uygulamak için hazırlık yapıyorsunuz. Alçalma planına bakıyorsunuz ve 10.000 feet'e kadar 350 feet / NM'lik tırmanış açısı gerekli olduğunu görüyorsunuz. Böylece 3,5° lik açıyla tırmanmamız gerekir. En iyi tırmanış süratimiz 200 KIAS. Pist irtifası ise 3000 feet MSL.
**** İlk önce TAS'ımızı hesaplamamız gerekir. Bu durumda 3000 feet'te 200 K için TAS 212 K ve 10.000 feet'te 200K için TAS 240K çıkar. Bunların her birini 60'a bölünce 3000 ve 10.000 feet'te NM / MIN cinsinden süratinizi bulursunuz.
3000 feet MSL'de :
TAS = IAS + (her 1000 feet için %2) = 200 + (3 x 0.2 x 200) = 200 + 12 = 212 KTAS
NM /DK = TAS / 60 = 212 / 60 = 3.5 NM / DK
10.000 feet MSL' de
TAS = 200 + (10x0,2x200) = 200 + 40 = 240 KIAS
NM /DK = TAS / 60 = 240 / 60 = 4 NM / DK
**** Daha sonra, VVI'yı hesaplayın. Kalkıştan hemen sonra, VVI'ınız 1,225 feet / MIN olacaktır. Tırmandıkça (ve TAS'ınız arttıkça), VVI'ınız yaklaşık 1400 feet / MIN'ye kadar yavaş yavaş artacaktır. TAS'taki değişimle ilgili değerlendirme yapmanın iki ayrı yolu vardır.teknik vardır. Birinci teknik, tırmanış boyunca yüksek olan VVI'ı (1400 feet / NM) kullanın.İstenen VVI'ı hesaplamanın bir diğer yolu da ortalama TAS'ı kullanmaktır (örneğin, MSL 6500
feetteki TAS'ı kullanmak). Yine de, TAS yerine groundspeed'i kullanın - groundspeed rüzgarı da içerir.
3.000 feet MSL' de :
VVI = Angle ( NM / DK x 100 ) x 3.5 ( 3.5 x 100 ) = 1225 feet /dk
10.000 feet MSL' de :
VVI = Angle ( NM / DK x 100 ) = 3,5( 4,0 x 100 ) = 1400 feet / DK ...........(DEVAM EDİYOR): (TAYYARECİ DERGİ NİN AĞUSTOS SAYISINDA VDP, LEADPOİNT, RADYAL VE ARK VAR)